कुखुराको दाना व्यवस्थापन

दाना खुवाउने सिद्धान्तहरु

सर्वप्रथमत दानाले कुखुराको जीवन बचाउन मद्दत गर्दछ । यसको अलावा दानाले विभिन्न महत्वपुर्ण कार्यहरु गर्दछ । जस्तैः

• शरीरको संरक्षण तथा वृद्धिमा मद्दत गर्दछ ।
• उत्पादन क्षमतालाई कायम राख्दछ (मासु तथा अण्डा उत्पादन) ।
• सामान्य शरीरको तापक्रमलाई कायम राखी छाड्दछ ।
• शरीरबाट काम नलाग्ने चीज/विषालु पदार्थलाई बाहिर्याउँछ ।

दाना व्यवस्थापनमा ध्यान दिनुपर्ने कुराहरु

• कुखुराहरु सर्वभक्षी (Omnivores) प्रकृतिका भएकोले तिनीहरु वनस्पति तथा जन्तुबाट उत्पादित खानेकुरा खान्छन् । ड्ड  कुखुरा साधारण पेट भएको र उग्राउने पशुहरुको भन्दा छोटो पेट भएकोले गर्दा पाचनक्रिया पनि छिटो हुन्छ ।
• कुखुराको ओठ र दाँत हुदैन र तिनीहरुले दाना चपाउन सक्दैनन्, त्यसैले
• कुखुराहरुलाई बढि सन्तुलित दाना (अनाजबाट तयार) को आवश्यकता पर्छ ।
• कुखुराहरु सानो उमेरमा छुट्टाछुट्टै खानुको सट्टा सामूहिक रुपमा दाना खान रुचाउँछन् । कुखुराको मेटाबोलिक दर अन्य जनावरको तलुनामा बढि हुने भएकाले सहि किसिमको सन्तुलित दाना हनुपुर्छ । जसले गर्दा पोषण सम्बन्धी समस्या हुन पाउँदैन ।
• कुखुराको पाचन प्रणाली अन्तरगत खाएको दाना भण्डारण गर्ने स्थानलाई गाँड (Crop) भनिन्छ जुन थैली आकारको घाटीको अघिल्तिर अन्तिम भागमा रहेको हुन्छ भने खाएको दानालाई पाचन प्रक्रियामा सहज बनाउन जांतोको (Gizzard) ठूलो भूमिका रहेको हुन्छ जसले दानालाई पिसेर मसिनो बनाउँदछ । जुन प्रोभेन्टिकुलस देखि तलतिर कडा मांशपेशीबाट बनेको हुन्छ । यो प्रकृया अरु जनावरको पाचन प्रणालीमा हुँदैन ।
• अण्डाको बाहिरी बोक्रा, भित्री सेतो र पहेंलो भाग बन्नकोलागि क्याल्सियम, प्रोटिन, भिटामिन र खनिज पदार्थहरुको आवश्यक पदछ, त्यसैले दानाको माध्यमबाट यी सबै पोषक तत्वहरुको उचित मिश्रण बनाई कुखुराहरुलाई खुवाउनु पदछ ।
• चल्लाको वृद्धि दर ९न्चयधतज च्बतभ० र फुल पार्ने कुखुराको फुल उत्पादन दर दानाको गुणस्तर र परिमाणमा भर पर्ने भएकोले कुखुराको उमेर र अवस्था अनुसार गुणस्तरीय दाना आवश्यकता अनुसार उपलब्ध गराउनु पर्दछ ।

दानापानीको व्यवस्थापन

कुखुरा पालन क्षेत्रमा कुल खर्चका ६०—७० प्रतिशत खर्च दानाको लागि आवश्यक पर्दछ । कुखुरापालक कृषकहरुको आर्थिक अनुभवका आधारमा जुनसुकै प्रयासबाट पनि दानाको प्रभावकारितामा सुधार ल्याउन सकेमा मात्र मुनाफा बढ्न सक्छ । शारीरिक वृद्धि तथा विकासको लागि दाना आवश्यक हुन्छ । कुपोषणका कारणबाट चल्लाहरुको शारीरिक वृद्धि दर कम हुनु, मृत्युदर बढनु र अण्डा उत्पादनमा कमी आउनु जस्ता समस्याहरु आउँछन् । कुखुराको शारीरिक विकास र उत्पादन क्षमताको लागि विभिन्न प्रकारको पोषण तत्वहरुको आवश्यकता पर्दछ र त्यसको आपूर्ति दानाको माध्यम बाट गरिन्छ । शरीरलाई आवश्यक पर्ने पोषणतत्वहरु सही ढंगले उपलब्ध गराएमा कुखुराको फुल र मासु उत्पादनको साथै शारीरिक वृद्धि पनि राम्रो हुन गई को साथै शरीरलाई स्वस्थ र निरोगी राख्नमा सहयोग मिल्दछ । त्यसकारण कुखुराको लागि अति आवश्यक सबै तत्वहरु पर्याप्त मात्रामा मिसाईएको सन्तुलित आहाराको उपयोगले मात्र कुखुराको उमेर र अवस्था अनुसार आवश्यक पर्ने पोषण तत्वहरु प्रदान गर्दछ र कुखुराबाट अपेिक्षत लाभ पाउन सकिन्छ । कुखुरालार्इ दिइने पौष्टिक आहारा निम्नलिखित पय्राजेनका लागि उपयागे हुने गर्दछ ।

क. जीवन यापनको लागि: शरीरको तापक्रम र शारीरिक तौल कायम राख्न एंव शरीरको अन्तरिक शरीरिक क्रिया संचालन गर्न आहाराको आवश्यकता पर्छ ।

ख. उत्पादनको लागि: कुखुरालाई दिइने कुल दाना मध्ये जीवनयापनको लागि प्रयोग भइसकेपछि बाँकी रहने आहाराको भाग साना चल्लाहरुमा शारीरिक वृद्धिका लागि र वयस्क कुखुरामा शारीरिक तौलमा वृद्धिको  लागि एवं फुल उत्पादनको लागि उपयोग हुने गर्दछ ।

कुखुराको दाना बनाउन प्रयोग गरिने सबै खाद्य पदार्थहरुमा धेरै प्रकारका पोषक तत्वहरु पाइन्छ तर कुनै पनि खाद्य वस्तुहरुमा कुखुराको लागि आवश्यक पर्ने सम्पूर्ण पोषक तत्वहरु पाइँदैन तसर्थ कुखुराको आहारा कुनै एउटै मात्र वस्तुबाट भन्दा धेरै प्रकारका पदार्थहरु मिसाएर तयार पारिन्छ । कुखुराको दाना तयार पार्दा कुखुराको अवस्था अनुसार आवश्यक पर्ने सम्पूर्ण पोषक तत्वहरु उपलब्ध हुने हिसावले खाद्य पदार्थहरुको अनुपात कायम गरिएको हुन्छ ।

यसरी तयार गरीने दाना कम खर्चिलो हुनुको साथै कुखुराले मन लगाएर खाने र कुखुरालाई आवश्यक पर्ने सबै पोषक तत्वहरु उपलब्ध गराउछ । यसको लागि कुखुराको दाना बनाउन प्रयोग गरिने खाद्य पदार्थहरुमा पाइने पोषक तत्वहरुको साथै तिनको मूल्यको समेत जानकारी हुनु अति आवश्यक छ । कुखुराको दानामा विभिन्न प्रकारका पोषक तत्वहरु समावेश भएका हुन्छन् । तापनि फुल पार्ने जात र मासु उत्पादन गर्ने (बोईलर) जातका कुखुराका विभिन्न अवश्थामा निम्न अनुसारका मुख्य मुख्य पोषक तत्वहरुको आवश्यकता पर्दछ ।

तालिका: लेयर तथा ब्रोइलर कुखुराको लागि आवश्यक पोषक तत्वहरु

पोषक तत्व	इकाई	स्टार्टर रासन	ग्रोअर रासन	लेयर रासन	ब्रोइलर स्टार्टर	ब्रोइलर ग्रोअर
मेटाबोर्लाजेवल इनर्जि	किलो क्यालोरी प्रति के.जी	२८००	२५००	२६२७००	२९००	२८००२९००
प्रोटिन	किलो क्यालोरी प्रति के.जी	२२	१६	१८	२२	२०
चिल्लो पदार्थ	किलो क्यालोरी प्रति के.जी	५	३	५	६	६
क्याल्सियम	किलो क्यालोरी प्रति के.जी	१.१	१.०	३.५	३.५	१.१
फस्फोरस	किलो क्यालोरी प्रति के.जी	०.६	०.६	०.६	०.६	०.६
नून	किलो क्यालोरी प्रति के.जी	०.३	०.३	०.३५	०.३५	०.३

माथि उल्लेखित पोषक तत्वहरुको आपूर्तिको लागि तलको तालिकामा दिइए बमोजिमको खाद्य पदार्थहरुको मिश्रणबाट दाना तयार पार्न गरिएको हुन्छ ।

सिं.नं.	सामग्री	स्टार्टर रासन	ग्रोअर रासन	लेयर रासन	ब्रोइलर स्टार्टर	ब्रोइलर ग्रोअर
१	मकैको टुक्रा	५०.०	३०.०	४५.०	४८.०	४९.०
२	तेल झिकेको चामल ढुटो	२२	१६	१८	२२	२०
३	चामलको कनिका	-	१०.०	१०.०	-	-
४	बदामको पिना	१५.०	१०.०	१०.०	१२.०	१०.०
५	सुर्यमूखिको पिना	१५.०	१०.०	१०.०	१२.०	१०.०
६	डाइ क्याल्सियम फस्फेट	१.५	१.५	१.५	१.५	१.५
७	चुन ढुङ्गा सिपीको टुक्रा	१.०	१.०	५.०	१.०	१.०
८	नून	०.३	०.३	०.३	०.३	०.३
९	मिटामिन र खनिज तत्व	०.२	०.२	०.२	०.२	०.२

उपरोक्त दानाहरु कुखुराको किसिम र उमेर अनुरुप तलको तालिकामा दिइए अनुसार खुवाउनुपर्ने हुन्छ ।

तालिका: कुखुराका उमेर अनुसार आवश्यक पर्ने दानाको प्रकार र खपत

कुखुराको प्रकार	दानाको प्रकार	उमेर (हप्ता)	दाना खपत (के.जी)	प्रोटिन प्रतिशत
फुल पार्ने	१ स्टार्टर रासन	०.८	१.६५	२२
	२ ग्रोअर रासन	९-१८	४.३०	१६
	३ लेयर रासन	१८ र माथि	४४.७०	१८
बोइलर	१ ब्रोइलर स्टार्टर रासन	०-४	१.१५	२२
	२ ब्रोइलर फिनिसर रासन	५-८	३.२४	२०