जातहरु
नेपालमा धेरै अदुवाका स्थानीय जातहरू खेती गरिंदै आएको पाइन्छ । अदुवामा हुने रेसाको मात्राअनुसार धेरै रेसा भएको अदुवालाई ‘नसे’ र कम रेसा भएकालाई ‘बोसे’ भनिन्छ । नेपालमा जातहरूको नामाकरण बीउ सकंलन गरिएको मूल स्थानको आधारमा गर्नेचलन पनि छ । जस्तैः सल्यान, इलाम, भाजेपुर आदि । स्थानीय जातहरूबाटै गानो छनौट गरी नयाँ जातहरूको विकास गरिन्छ। अदुवामा फूल नफुल्ने र बीउ नलाग्ने भएकोले अदवुाको वर्णशंकर जातको विकास हालसम्म हुन सककेो छैन । दशेका विभिन्न स्थानबाट सकंलित अदवुाका बीउहरूमध्ये सल्यान, भाजपुर, मकवानपुर र इलाम सेलेक्सनहरू उत्पादनका दृष्टिले उत्कृष्ट मानिएका छन् । यी सबै जातहरू ‘बोसे’ वर्गमा पर्दछन् । नेपाल कृषि अनुसन्धान परिषद्, अदुवाबाली अनुसन्धान कार्यक्रम, कपुरकोट, सल्यानबाट कपरुकाटे–१ अदवुाको जात उन्माचेन भर्इ खतेीको लागि सिफारिश गरिएको छ । अदुवाबाली अनुसन्धान कार्यक्रम, कपुरकोटले कपुरकोट–१ को अलावा अन्य विभिन्न जातहरूमा अध्ययन–अनुसन्धानको कार्य गर्नुका साथै तिनीहरूको संरक्षण गर्ने कार्य समेत गरिरहेको छ ।
कपुरकोट–१
नेपालमा उन्मोचित अदुवाको यो मात्र एक जात हो । वि.सं. २०५६ सालमा उन्मोचित अदुवाको यो जातलाई तराईदेखि उच्च पहाडसम्म लगाउन सकिन्छ । अदुवाको यो जात २२५–२४० दिनमा तयार हुन्छ भने ३५–४० मेट्रिक टन प्रतिहेक्टर यसको उत्पादन रहेको छ । यसको एउटै बोटबाट ४००–५४० ग्रामसम्म उत्पादन लिन सकिन्छ । यो जातको १०० ग्राम काचो अदुवाबाट १८ ग्रामसम्म सुठो बन्दछ । यसमा भोलाटाइल तेलको मात्रा २.१६% तथा ओलियोरेजिनको मात्रा
तस्वीर: कपुरकोट–१ को पाना
७.१२% सम्म रहेको हुन्छ । यो जातले गानो कुहिने रोग सहन सक्छ तथा यसको पानाहरूमा ४% भन्दा कम रेसाहरू हुन्छन् ।
(ख) कपुरकोट–२
यो नेपालमा हालै उन्मोचित अदुवाको जात हो । अदुवाको यो जात इलामको जिमर्ले भन्ने ठाउँको स्थानीय जातबाट छनौट गरी विकास गरिएको हो । वि.सं. २०७३ सालमा उन्मोचित यो जातलाई नेपालको मध्य पहाडी क्षेत्रको लागि सिफारिश गरिएको छ । पाना रोपेको करीब २४०–२६० दिनमा यो बाली तयार हुन्छ । यसको उत्पादन क्षमता ४०.२ मेट्रिक टन प्रतिहेक्टर छ । एक बोटबाट करीब ३५०–५०० ग्रामसम्म उत्पादन लिन सकिन्छ । यो जातको बोटको उचाइ सरदर ६२.६ से.मी. हुन्छ । यो जातले सरा हाल्ने क्षमता ९ वटासम्म भएको पाइएको छ । उत्पादनमा एकरूपता हुनु, बढी उत्पादन दिन सक्नु र गानो कुहिने रोग सहन सक्नु यो जातको विशिष्ट गुणहरू हुन् ।
तस्वीर: कपुरकोट–२ को पाना