सुर्यमखी एक महत्वपूर्ण तेलहन बाली हो । यो Asteraceae परिवारको परसेंचित बाली हो । यसको वैज्ञानिक नाम Helianthus annus हो । बोट ५–२० फिट सम्म अग्लो र सिधा हुन्छ । फूलको रंग खैरो, गोलाकार तथा १५–३० से. मी. व्यास भएको हुन्छ । यसको एउटा फूलले ३५०–२००० सम्म बीउ उत्पादन गर्छ । यसको दाना कालो, लाम्चो हुन्छ ।
विश्वमा खेती गरिने तेलहन बालीहरु मध्ये यो चौथो स्थानमा रहेको छ । यसको उद्गम स्थल दक्षिण अमेरिकाको मेक्सिको मानिएको छ । अमेरिकाबाट स्पेन १६ औं शताब्दीमा र इङलैण्ड, सोभियत संघ तथा भारतमा १९ औं शताब्दीमा आएको हो । नेपालमा १९७८ मा पेरेडोभिक जात रुसबाट ल्याई राष्ट्रिय तेलबाली विकास कार्यक्रम, सर्लाहीमा परिक्षणको रुपमा सुरु गरियो ।
नेपालमा तेलबालीको कुल २,१७,८६७ हेक्टर क्षेत्रफलमा तोरी खेती गरिएकोमा सुर्यमुखी २,४९४ हेक्टर क्षेत्रफलमा लगाई उत्पादन २,७५३ मे.टन. र उत्पादकत्व ११०४ के.जी. प्रति हेक्टर रहेको देखिन्छ (कृषि विकास मन्त्रालय, २०७२/०७३) । स्वास्थ्य प्रति जनचेतना बढेकोले नेपालमा यसको क्षेत्रफल बढ्ने सम्भावना छ । विगतका केही वर्ष यता मोर्डन ड्वार्फ(Modern dwarf) पनि निकै लोकप्रिय हुँदै आएको छ । केही जिल्लाहरुमा भारतबाट ल्याएर केही वर्णशंकर जातहरु hybrid पनि लगाई रहेको पाईएको छ । हाल सुर्यमुखी खेती बढ्दै गरेको जिल्लाहरुमा कञ्चनपुर, कैलाली, दाङ, रुपन्देही, चितवन, सर्लाही, सुनसरी आदि प्रमुख हुन् । यसको क्षेत्रफल नबढ्नुको कारणहरुमा तेल प्रशोधन उद्योगको कमी, जात तथा सिंचाईको कमी, प्रविधि र ज्ञानको कमी र सुगाको क्षति आदि हो ।